Kolesterol Nedir?
Prof.Dr. Mehmet Ateş
Kolesterol kanın serumunda[1] bulunan vücutta hücrelerde üretilen bir yağ çeşididir. Hücrelerin normal işleyişinde kolesterole ihtiyaçları vardır. Yağlar suda çözülmez bu yüzden kolesterolün taşınması için yağ taşıyıcı proteinlere ihtiyaç vardır, bunların tıptaki adı lipoproteinlerdir. Bu lipoproteinlerin bir kısmı kanda kolesterolü çevreye taşırken bir kısmı da çevreden karaciğer ve dokularda taşır. Kanda kolesterolü çevreye taşıyan protein düşük yoğunluklu lipoprotein olan LDL(low-density lipoprotein), çevreden dokulara ve karaciğere taşıyan ise yüksek yoğunluklu olan HDL(high-density lipoprotein) dir.
Halk dilinde kolay anlaşılması için bizler HDL ye “Harika Lipoprotein”, LDL ye de “Lanetli Lipoprotein” deriz, aslında tam lanetli değildir de akılda “H” ve “L” harfleri ile kalır. Toplam kolesterol ise HDL ve LDL’nin toplamıdır. Kolesterol değerleri yükselirse damarlarda yoğunlaşıp kolesterol birikimleri olabilir bunlar giderek küçük plaklara bu plaklarda damarların daralması veya tıkanmasına neden olabilir. Vücudun hangi organında bir damar tıkanması varsa ona göre hastalıklar oluşur
Lanetli yani kötü kolesterol hastada yüksekse kolesterol damar duvarında birikebilir, ve kötü sonuçlar ortaya çıkabilir. Kolesterolün damar duvarında birikip damarda sertleşmeye yol açmasına ateroskleroz denir. Bazen de bu plaklar yırtılır ve o damarın beslediği bölgeye pıhtı atabilir, bu şayet kalbi besleyen koroner damarlarda olursa yaygın bilinen adı ile kalp enfarktüsü ile sonuçlanabilir, başka bir damarda olursa o organın enfarktüsü yani beslenemeyip dokunun ölmesi olabilir. Mesela beyin damarlarında olursa felçlere neden olabilir.
Kolesterol genetik miras olarak da bize gelebilir, şayet genetik yatkınlığımız varsa dış faktörlere daha da dikkat etmemiz gerekir. Genetik yatkınlığı olmayanlar bu konuda daha şanslıdır diyebiliriz.
Sağlıklı beslenme, egzersiz, sigara ve alkolden uzak kalma kolesterol değerlerinin normal kalması için çoğu zaman yeterli tedbirlerdir, bunlara rağmen yüksek kalıyorsa bazen uzman tavsiyesi ile kolesterolü düşürücü ilaçlara da ihtiyaç olabilir.
İyi kolesterol yani HDL ise yağları karaciğere taşır ve yakılmasına neden olur o yüzden harika kolesterol deriz.
Yüksek Kolesterol Nedenleri
Sağlıksız beslenme, hareketsizlik, alkol, sigara LDL’nin yükselmesi ile beraber HDL’nin de düşmesine sebep olur. Tıbbi olarak önemli olan kriterlerden birisi de LDL’nin HDL’ye oranıdır, bu oran 2,5 altında çok iyi, 2,5-3,3 arası kabul edilebilir, 3,3 üzeri ise yüksek kabul ederiz ve tedavi edilmelidir.
Aynen matematik formülü gibi pay kısmı düşürülüp, payda kısmını artırılması lazım. Pay kısmında LDL vardır, LDL’nin düşürülmesinin bize bağlı hemen hemen tek sebebi beslenmedir, HDL’yi yükseltmenin birçok sebebi vardır ki en önemlileri şayet alkol ve sigara alınıyorsa bırakılmalı ve egzersize devam edilmelidir.
Burada okuyucuların bir konuya dikkatlerini çekmek isterim. Alkol alımı kolesterol üretimini artırır ve bu doza bağımlı değildir, yani vücutta kolesterol düzeninin bozulmasında az alkol ile çok alkol arasında fark yoktur, alkol bir başlatıcıdır adeta ilk lego’nun düşmesi gibidir ve diğer legolarında yıkılmasına neden olur. Karaciğer hastalıklarında alkolün zararı doza bağımlıdır yani çok alkol alan daha hızlı karaciğer yetmezliğine girer. Son yıllarda yapılan çalışmalar bunu daha da yoğun göstermiştir.
Şeker hastalığının olması da ayrı bir sebep olarak değerlendirilebilir, bu durumun bir kalıtsal yönü vardır bir de bazı diğer faktörlere bağlı sonradan olan şeker hastalığı vardır. Bu konumuz dışında bir hastalık olup daha sonra ayrı bir başlıkta değerlendirilebilir.
Kolesterol hangi değerde olması gerekir dersek, kalp hastalığı riski olmayan bireylerde toplam kolesterol 200 mg/dl altında ise normal, 200-240 mg/dl arası sınırda, 240 mg/dl üzeri ise yüksek olarak değerlendirilir. LDL kolesterol düzeyi 130 mg/dl altında ise normal, 130-159 mg/dl arası sınırda, 160 mg/dl üzeri ise yüksek olarak değerlendiririz. HDL kolesterol düzeyi 40 mg/dl altında ise bu da anormal kabul edilir.
Peki biz ne yapacağız;
- Meyve, ve sebze ağırlıklı beslenmeye devam edilmeli,
- Hayvansal gıdaları azaltıp, yağ olarak zeytinyağı tercih edilmeli,
- Et olarak daha ziyade balık tercih edilmeli,
- Kızartmalar yerine fırın veya haşlama tercih edilmeli,
- Kiloyu koruma, şayet fazla kilo varsa vermeye çalışma,
- Mümkün mertebe her gün en az 40 dakika yürüme,
- Varsa Alkol ve Sigara sıfırlanmalı,
- Stres yönetilmeli…
Yüksek kolesterol kendini semptomlarla belli eden hastalık değildir, bir laboratuvar bulgusudur, hangi organda sorun oluşturdu ise o organ ile ilgili sonuçlar ortaya çıkar. Yukarıda anlatıldığı gibi şayet kalp damarlarında etkili oldu ise kalp enfarktüsüne yol açabilir, beyin damarlarında etkili oldu ise felçlere, barsak damarlarında etkili oldu ise mide barsak ile ilgili belirtilere yola açar.
Riski yüksek olan hastalara kolesterol düşürücü ilaçlar verilmelidir, bu ilaçlar kesinlikle bir uzman nezaretinde laboratuvar sonuçlarına bakılarak yapılmalıdır, bu ilaçların hiçbirisi (aslında eczanedeki tüm ilaçlar) uzman tavsiyesi dışında alınmamalıdır.
Kolesterol yüksekliği tedavi edilebilen bir durumdur, önemli olan tespit edilmesidir, şayet tespit edildi ise bir uzman yardımı ile tedavi düzenlenmelidir, Tedavi derken kastım ilaç tedavisi değildir, yukarıda anlatılan her tedbir bir tedavidir. Gerekirse de kolesterolü düşüren ilaçları almaktan çekinmemelidir.
Otuz iki yıldır hekimlik mesleğinde olan bir arkadaşları olarak buradan genç doktor arkadaşlarıma da bir tavsiyem olsun; sadece kan testlerini ve filmleri tedavi etmeyin hastayı tedavi edin, hasta ile konuşmaya çalışın o size hastalığını söyleyecektir. Şayet konuşturmayı bilirsek…
Sağlıcakla Kalın…
[1] Kanın sıvı kısmına serum denilir. Kanın katı kısmı ise hücrelerden oluşur, bu hücreler alyuvarlar, akyuvarlar ve trombositlerdir.
